Το λίθιο θεωρείται μια λύση για την απεξάρτησή της ανθρωπότητας από την παραγωγή ορυκτών καυσίμων. Ως το ελαφρύτερο γνωστό μέταλλο στον πλανήτη, χρησιμοποιείται ευρέως σε ηλεκτρικές συσκευές, από κινητά τηλέφωνα και φορητούς υπολογιστές μέχρι αυτοκίνητα και αεροσκάφη. Οι μπαταρίες ιόντων λιθίου είναι περισσότερο γνωστές για την τροφοδοσία ηλεκτρικών οχημάτων, τα οποία -σύμφωνα με τις προβλέψεις- θα φτάσουν έως και το 60% των πωλήσεων νέων αυτοκινήτων μέχρι το 2030. Η μπαταρία ενός Tesla Model S, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί περίπου 12 κιλά λιθίου.
Αυτές οι μπαταρίες είναι το κλειδί για ελαφριά, επαναφορτιζόμενη ενέργεια. Ετσι, η ζήτηση για το λίθιο είναι πρωτοφανής και πολλοί λένε ότι είναι ζωτικής σημασίας για τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ωστόσο, αυτό δε γίνεται χωρίς κόστος. Η εξόρυξη του χημικού στοιχείου μπορεί να είναι επιβλαβής για το περιβάλλον.
Ο Γερμανός αεροφωτογράφος Tom Hegen ειδικεύεται στην καταγραφή των ιχνών που αφήνει ο άνθρωπος στην επιφάνεια της Γης. Το έργο του παρέχει μια επισκόπηση των τόπων όπου εξάγουμε, διυλίζουμε και καταναλώνουμε πόρους, με την τελευταία του σειρά να επικεντρώνεται στο λεγόμενο "Τρίγωνο του Λιθίου", μια περιοχή στα σύνορα της Χιλής, της Αργεντινής και της Βολιβίας, που υπολογίζεται ότι περιέχει το 50% των παγκόσμιων κοιτασμάτων λιθίου. Εκεί, στη βόρεια Χιλή, βρίσκονται οι αλυκές Salar de Atacama όπου υπάρχουν τεράστιες επιχειρήσεις επιφανειακής εξόρυξης του πολύτιμου μετάλλου. Αυτές αποφάσισε να φωτογραφίσει ο Hegen.
Πώς το έκανε
Για να βάλει στο κάδρο αυτές τις τεράστιες επιχειρήσεις εξόρυξης λιθίου, ο Hegen ναύλωσε ένα μικρό αεροπλάνο και πέταξε ψηλά πάνω τους. Οι εικόνες του από το ορυχείο λιθίου Soquimich στην έρημο Atacama, το οποίο διαχειρίζεται η κορυφαία εταιρεία εξόρυξης Sociedad Química y Minera (SQM), αποτελούν μέρος του νέου του έργου The Lithium Series I, και κόβουν την ανάσα.
Οι φωτογραφίες του Hegen, από το μέρος όπου «γεννιούνται» οι μπαταρίες, είναι σαν σουρεαλιστικά τοπία, καθώς τα χρώματά τους κυμαίνονται σε ροζ λευκό, τιρκουάζ και κίτρινο. Αυτές οι ζωηρές αποχρώσεις των πεδίων λιθίου και των λιμνών, προκαλούνται από διαφορετικές συγκεντρώσεις ανθρακικού λιθίου.
Γιατί η εξόρυξη λιθίου βλάπτει το περιβάλλον;
Κάθε είδους εξόρυξη πόρων είναι επιβλαβής για τον πλανήτη. Αυτό συμβαίνει επειδή η αφαίρεση αυτών των πρώτων υλών μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση του εδάφους, έλλειψη νερού, απώλεια βιοποικιλότητας, βλάβη στις λειτουργίες των οικοσυστημάτων και αύξηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αλλά όταν σκεφτόμαστε την εξόρυξη, σκεφτόμαστε τα ορυκτά καύσιμα όπως ο άνθρακας και το φυσικό αέριο. Δυστυχώς, το λίθιο εμπίπτει επίσης στην ίδια «ομπρέλα», παρά το γεγονός ότι ανοίγει το δρόμο για ένα ηλεκτρικό μέλλον. Το λίθιο μπορεί να περιγραφεί ως το μη ανανεώσιμο ορυκτό που καθιστά δυνατή την ανανεώσιμη ενέργεια. Συχνά αποκαλείται μάλιστα ως το «επόμενο πετρέλαιο».
Σύμφωνα με έκθεση της οργάνωσης Friends of the Earth (FoE), η εξόρυξη λιθίου βλάπτει αναπόφευκτα το έδαφος και προκαλεί μόλυνση του αέρα. Καθώς η ζήτηση αυξάνεται, οι επιπτώσεις της εξόρυξης "επηρεάζουν όλο και περισσότερο τις κοινότητες όπου πραγματοποιείται αυτή η επιβλαβής εξόρυξη, θέτοντας σε κίνδυνο την πρόσβασή τους στο νερό", αναφέρει η έκθεση.
Οι αλυκές της Νότιας Αμερικής όπου βρίσκεται το λίθιο βρίσκονται σε άγονες περιοχές, για την ακρίβεια σε μια έρημο. Η πρόσβαση στο νερό είναι ζωτικής σημασίας για τις τοπικές κοινότητες και τα μέσα διαβίωσής τους, καθώς και για την τοπική χλωρίδα και πανίδα. Όμως στις αλυκές Atacama της Χιλής, η εξόρυξη λιθίου καταναλώνει, μολύνει και εκτρέπει τους σπάνιους υδάτινους πόρους μακριά από τις τοπικές κοινότητες. Η παραγωγή λιθίου μέσω λιμνών εξάτμισης καταναλώνει πολύ νερό, περίπου 21 εκατομμύρια λίτρα ημερησίως! Μόνο για την παραγωγή ενός τόνου λιθίου απαιτούνται περίπου 2,2 εκατομμύρια λίτρα νερού (για περισσότερα διαβάστε αυτό το άρθρο στο Nature).
Έτσι η εξόρυξη λιθίου έχει προκαλέσει συγκρούσεις με διάφορες τοπικές κοινότητες της Χιλής, σύμφωνα με την έκθεση της FoE.
Πού υπάρχουν άλλα hotspots λιθίου παγκοσμίως;
Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για το λίθιο έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση των μεγαλύτερων γνωστών αποθεμάτων στον κόσμο. Υπάρχουν περίπου 80 εκατομμύρια τόνοι αναγνωρισμένων αποθεμάτων παγκοσμίως από το 2019, σύμφωνα με το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ (USGS).
Μετά τη Νότια Αμερική (κυρίως τη Βολιβία, τη Χιλή και την Αργεντινή), η επόμενη μεγαλύτερη παραγωγός χώρα λιθίου είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, ακολουθούμενες στενά από την Αυστραλία και την Κίνα. Το 2019 οι εξαγωγές λιθίου από την Αυστραλία ανήλθαν σε σχεδόν 1,6 δισ. δολάρια (1,3 δισ. ευρώ). Άλλες χώρες με μικρότερα αποθέματα είναι η Ζιμπάμπουε, η Βραζιλία και, η μόνη ευρωπαϊκή χώρα, η Πορτογαλία.
Η εξόρυξη λιθίου έχει γίνει αμφιλεγόμενη στην Πορτογαλία, με τον δήμο του Pinhel να ετοιμάζεται να καταθέσει ασφαλιστικά μέτρα για να σταματήσει την εξερεύνηση. Οι κάτοικοι της Πορτογαλίας διαδηλώνουν συνεχώς κατά της εξόρυξης του σπάνιου μετάλλου, επικαλούμενοι τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Ωστόσο, η κυβέρνηση έδωσε το πράσινο φως για την εξόρυξη του "λευκού χρυσού" σε έξι διαφορετικές περιοχές. Το 95% του τοπικού πληθυσμού έχει απορρίψει τα σχέδια αυτά, παρά τις υποσχέσεις της μεταλλευτικής εταιρείας ότι η εκμετάλλευση του μεταλλεύματος θα δημιουργήσει περίπου 800 θέσεις εργασίας για τους ντόπιους.
Θα πρέπει να σταματήσουμε την εξόρυξη λιθίου για μπαταρίες;
Μια παρόμοια έκθεση που δημοσιεύθηκε το 2021 από τη μη κερδοσκοπική οργάνωση BePe (Bienaventuradors de Pobres) προσδιορίζει επίσης το νερό ως πρωταρχικό πρόβλημα για τις επιχειρήσεις εξόρυξης λιθίου. Ισχυρίζεται ότι δεν έχουν γίνει αρκετές έρευνες σχετικά με την πιθανή μόλυνση του νερού και ότι η δραστηριότητα πρέπει να σταματήσει μέχρι να υπάρξουν μελέτες που να προσδιορίζουν αξιόπιστα το μέγεθος της ζημίας.
Ο Gleb Yushin, καθηγητής στη Σχολή Υλικών και Μηχανικής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Τζόρτζια στις ΗΠΑ, υποστηρίζει ότι η νέα τεχνολογία μπαταριών πρέπει να αναπτυχθεί χρησιμοποιώντας πιο κοινά, φιλικά προς το περιβάλλον υλικά.
Ερευνητές όπως ο Yushin εργάζονται πάνω σε νέες εναλλακτικές λύσεις μπαταριών που θα αντικαταστήσουν το λίθιο και το κοβάλτιο (ένα άλλο επιβλαβές μέταλλο) με λιγότερο τοξικά και πιο εύκολα προσβάσιμα υλικά. Καθώς τα αποθέματα λιθίου και κοβαλτίου δε θα καλύψουν τη μελλοντική ζήτηση, προτείνεται να επικεντρωθούμε στον σίδηρο και το πυρίτιο. Σε αντίθεση με τις μπαταρίες ιόντων λιθίου, οι μπαταρίες ροής σιδήρου είναι επίσης φθηνότερες στην κατασκευή, σύμφωνα με τον βετεράνο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Rich Hossfeld.
"Καλούμε τους επιστήμονες υλικών, τους μηχανικούς και τους φορείς χρηματοδότησης να δώσουν προτεραιότητα στην έρευνα και την ανάπτυξη ηλεκτροδίων που βασίζονται σε άλλα στοιχεία", υποστηρίζει ο Yushin.