Τα τροπικά νησιά Florida Keys των ΗΠΑ ετοιμάζονται για την απελευθέρωση περισσότερων από 750 εκατομμυρίων γενετικά τροποποιημένων κουνουπιών στην περιοχή τους, μετά από σχέδιο που εγκρίθηκε από τις τοπικές αρχές παρά την αντίρρηση κατοίκων και περιβαλλοντικών ομάδων.
Συγκεκριμένα, η επαρχία Monroe έχει δώσει την τελική άδεια που απαιτείται για την απελευθέρωση των γενετικά τροποποιημένων κουνουπιών στην περιοχή ελέγχου της. Το πιλοτικό έργο, που εγκρίθηκε από την EPA (την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ) τον Μάιο, έχει στόχο να δοκιμαστεί εάν ένα γενετικά τροποποιημένο κουνούπι της βρετανικής εταιρείας Oxitec είναι μια βιώσιμη εναλλακτική λύση στον ψεκασμό με εντομοκτόνα, για τον έλεγχο του κουνουπιού Aedes aegypti.
Το λατινικό όνομα μπορεί να μην σας λέει κάτι (aedes aegypti σημαίνει στα ελληνικά «αηδής ο αιγυπτιακός»), αλλά το ξέρετε σίγουρα ως «κουνούπι τίγρης». Πρόκειται για ένα κουνούπι που μεταφέρει πολλές ασθένειες: δάγκειος πυρετός, τσικονγκούγια, κίτρινος πυρετός, και άλλες. Όμως, το «νέο» κουνούπι της Oxitec, που το έχει «βαφτίσει» OX5034, έχει τροποποιηθεί γενετικά ώστε τα θηλυκά του να «πεθαίνουν» όταν βρίσκονται ακόμη στην φάση της προνύμφης, πριν δηλαδή μεγαλώσουν και είναι ικανά να τσιμπάνε και να μεταδίδουν τις ασθένειες αυτές.
Εκτός απ τα Florida Keys, το τροποποιημένο κουνούπι κέρδισε ομοσπονδιακή έγκριση για απελευθέρωση και στην κομητεία Harris του Τέξας, ξεκινώντας το 2021, σύμφωνα με την Oxitec, την εταιρεία βιοτεχνολογίας που εδρεύει στη Βρετανία και ανέπτυξε αυτό τον γενετικά τροποποιημένο οργανισμό (ΓΤΟ).
Η EPA ενέκρινε το «προϊόν» της Oxitec μετά από χρόνια διερεύνησης των επιπτώσεων του γενετικά τροποποιημένου κουνουπιού στην υγεία του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Η εταιρεία που το ανέπτυξε είναι φυσικά ικανοποιημένη καθώς βλέπει ότι θα δρέψει τους «καρπούς» των ερευνητικών προσπαθειών της. «Πρόκειται για μια συναρπαστική εξέλιξη, διότι αντιπροσωπεύει το πρωτοποριακό έργο εκατοντάδων ανθρώπων για περισσότερο από μια δεκαετία σε πολλές χώρες», δήλωσε σχετικά ο διευθύνων σύμβουλος της Oxitec, Gray Frandsen.
Δεν συμφωνούν όμως όλοι με αυτήν την εξέλιξη. «Παρά τις επείγουσες κρίσεις που αντιμετωπίζει το έθνος μας και η πολιτεία της Φλόριντα (πανδημία Covid-19, φυλετικές διακρίσεις, κλιματική αλλαγή), η κυβέρνηση δίνει πόρους για ένα πείραμα Jurassic Park», λέει ο Jaydee Hanson, διευθυντής πολιτικής για το Διεθνές Κέντρο Αξιολόγησης Τεχνολογίας και το Κέντρο για την Ασφάλεια των Τροφίμων. Τι θα μπορούσε ενδεχομένως να πάει στραβά; «Δεν γνωρίζουμε, επειδή (η EPA) αρνήθηκε να αναλύσει τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, και τώρα το πείραμα μπορεί να προχωρήσει», πρόσθεσε.
Ένας μακρύς αγώνας στη Φλόριντα
Η πολιτεία της Φλόριντα έδωσε άδεια πειραματικής χρήσης του τροποποιημένου κουνουπιού -αφού επτά κρατικές υπηρεσίες ενέκριναν ομόφωνα το έργο- τον Ιούνιο που μας πέρασε. Παρ’ όλα αυτά, χρειάστηκε πάνω από μια δεκαετία για να φτάσουμε στην έγκριση.
Όλα ξεκίνησαν το 2009 και το 2010, όταν τα κρούσματα δάγκειου πυρετού εξαπλώθηκαν από το κουνούπι-τίγρης, οδηγώντας τα Φλόριντα Κις να ψάχνουν απεγνωσμένα για νέες επιλογές. Οι προσπάθειες για περιορισμό του Aedes aegypti με προνυμφοκτόνο και φυτοφάρμακα ήταν σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικές και δαπανηρές. Παρόλο που το κουνούπι-τίγρης είναι μόνο το 1% του πληθυσμού των κουνουπιών, ο Oργανισμός Ελέγχου Κουνουπιών της περιοχής (Florida Keys Mosquito Control) δίνει πάνω από 1 εκατομμύριο δολάρια ετησίως, το ένα δέκατο της συνολικής χρηματοδότησής του, για την καταπολέμησή του κουνουπιού.
Έτσι, το 2012, ο οργανισμός αυτός ήρθε σε επαφή με την Oxitec για βοήθεια. Η βρετανική εταιρεία είχε ήδη αναπτύξει ένα αρσενικό κουνούπι με το όνομα OX513A, που είχε «προγραμματιστεί» να πεθάνει πριν από την ενηλικίωση, εκτός εάν είχε αναπτυχθεί σε νερό που περιείχε το αντιβιοτικό τετρακυκλίνη. Το OX513A δοκιμάστηκε στα Νησιά Καϊμάν, τον Παναμά και τη Βραζιλία, με την Oxitec να αναφέρει μεγάλο ποσοστό επιτυχίας με κάθε κυκλοφορία. Για παράδειγμα, μια δοκιμή σε μια αστική περιοχή της Βραζιλίας, το τροποποιημένο κουνούπι φέρεται να μείωσε το κουνούπι-τίγρης κατά 95%.
Φυσικά, όταν η είδηση για τις «επαφές» με την Oxitec κυκλοφόρησε στα Φλόριντα Κις, πολλοί είχαν διαφορετική άποψη. Περισσότερα από 100.000 άτομα υπέγραψαν μια καμπάνια κατά της πρότασης. Αυτός ο αριθμός έχει αυξηθεί σε πάνω από 242.000 σήμερα.
Από την πλευρά της, η EPA υποστηρίζει ότι αφιέρωσε χρόνια διερευνώντας τις επιπτώσεις του νέου κουνουπιού στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον. Επίσης, κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, η Oxitec ανέπτυξε μια τεχνολογία δεύτερης γενιάς, την οποία αποκαλεί "Friendly Mosquito", ενώ απέσυρε την εφαρμογή για την πρώτη. Το νέο αρσενικό κουνούπι της Oxitec, το OX5034, έχει «προγραμματιστεί» να σκοτώνει θηλυκά κουνούπια, με τα αρσενικά να επιβιώνουν για πολλές γενιές και να μεταδίδουν τα τροποποιημένα γονίδια στους επόμενους αρσενικούς απογόνους.
Όλα είναι έτοιμα πλέον και με την «βούλα» της EPA, η οποία όμως απαιτεί από την Oxitec να ειδοποιεί τους κρατικούς αξιωματούχους 72 ώρες πριν απελευθερώσει τα κουνούπια και να διεξάγει συνεχείς δοκιμές για τουλάχιστον 10 εβδομάδες διασφαλίζοντας έτσι, ότι κανένα από τα θηλυκά κουνούπια δεν θα φτάσει στην ενηλικίωση.
Ωστόσο, οι περιβαλλοντικές ομάδες εξακολουθούν να ανησυχούν. Λένε για παράδειγμα ότι η εξάπλωση των γενετικά τροποποιημένων αρσενικών γονιδίων στον άγριο πληθυσμό θα μπορούσε ενδεχομένως να βλάψει διάφορα είδη πουλιών, εντόμων και θηλαστικών που τρέφονται με τα κουνούπια. "Η απελευθέρωση γενετικά τροποποιημένων κουνουπιών θα θέσει σε κίνδυνο το περιβάλλον και τα είδη που απειλούνται με εξαφάνιση εν μέσω πανδημίας", τονίζει η Ντάνα Πέρλς, διευθυντής προγράμματος τροφίμων και τεχνολογίας.