Πολλοί από τους πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα έχουν γύρω τους ένα σύστημα φεγγαριών. Όμως, ανάμεσα στους βραχώδεις πλανήτες που αποτελούν το λεγόμενο «εσωτερικό» ηλιακό σύστημα, το προνόμιο των φεγγαριών, “απολαμβάνουν” μόνο δύο πλανήτες: η Γη και ο Άρης.
Και για αυτούς τους δύο πλανήτες, είναι ένα μάλλον περιορισμένο προνόμιο σε σύγκριση με τους πλανήτες “γίγαντες“ όπως ο Δίας και ο Κρόνος που ο καθένας έχει όχι ένα και δύο αλλά δεκάδες φεγγάρια.
Ενώ η Γη έχει μόνο έναν δορυφόρο (γνωστός και ως Σελήνη), ο Άρης έχει δύο μικρά φεγγάρια σε τροχιά γύρω από αυτό: Τον "Φόβο" και τον "Δείμο". Όμως ενώ στη συντριπτική πλειοψηφία τους τα φεγγάρια στο ηλιακό μας σύστημα είναι αρκετά μεγάλα, ώστε να γίνουν στρογγυλές «σφαίρες» παρόμοιες με τη δική μας Σελήνη, ο Φόβος και ο Δείμος έχουν μέγεθος αστεροειδούς και διαφορετική εμφάνιση.
Όπως το φεγγάρι της Γης, έτσι και ο Φόβος και ο Δείμος παρουσιάζουν πάντα το ίδιο πρόσωπο στον πλανήτη τους. Σε σύγκριση με τη Σελήνη μας, όμως, τα φεγγάρια του Άρη είναι ακανόνιστα και μικρά - μοιάζουν με αστεροειδή. Λαμβάνοντας υπόψη τη σύνθεση, το μέγεθος και το σχήμα τους, η επικρατούσα θεωρία για την προέλευσή τους είναι ότι κάποτε στο μακρινό παρελθόν βρίσκονταν στην κύρια ζώνη αστεροειδών, αλλά εκδιώχθηκαν από εκεί λόγω της βαρύτητας του Δία, και στη συνέχεια «πιάστηκαν» από τη βαρυτική έλξη του Άρη.
Και τα δύο πάντως έχουν επιφάνειες με κρατήρες (και τουλάχιστον ένα πολύ μεγάλο κρατήρα) και καλύπτονται από σκόνη και βράχια. Είναι μάλιστα από τα σκοτεινότερα αντικείμενα στο ηλιακό σύστημα. Τα φεγγάρια αυτά όμως φαίνεται να είναι κατασκευασμένα από πλούσιο σε άνθρακα βράχο αναμεμιγμένο με πάγο. Ας τα δούμε αναλυτικά.
Ο Φόβος
Το μεγαλύτερο φεγγάρι του Άρη είναι ο Φόβος, του οποίου το όνομα προέρχεται φυσικά από την ελληνική λέξη «φόβος» (δηλαδή φοβία). Ο Φόβος, μετρά μόλις 22,7 χλμ. σε διάμετρο και έχει τροχιά που τον τοποθετεί πιο κοντά στον Άρη από τον Δείμο. Σε σύγκριση με το φεγγάρι της Γης, το οποίο περιστρέφεται σε τροχιά με απόσταση 384.403 χλμ. από τον πλανήτη μας, ο Φόβος περιστρέφεται σε μέση απόσταση μόλις 9.377 χλμ. πάνω από τον Άρη.
Λόγω αυτής της ιδιαίτερα μικρής διάρκειας τροχιάς, ο Φόβος περιστρέφεται γύρω από τον πλανήτη του τρεις φορές σε μία μέρα! Με άλλα λόγια, για κάποιον που στέκεται στην επιφάνεια του πλανήτη, ο Φόβος μπορεί να διασχίσει τον ουρανό σε μόλις 4 ώρες περίπου.
Ο Φόβος δεν θα βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον κόκκινο πλανήτη για πολύ ακόμα. Επειδή κινείται γύρω από τον Άρη γρηγορότερα από ό,τι ο ίδιος ο πλανήτης, η τροχιά αυτού του φεγγραριού είναι αργά σπειροειδής «προς τα μέσα». Έτσι, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι στα επόμενα 10-50 εκατομμύρια χρόνια περίπου, ο Φόβος θα φτάσει τόσο χαμηλά που η βαρύτητα του Άρη θα τον διαλύσει σε ένα σωρό από βράχους. Μετά από μερικά εκατομμύρια χρόνια, αυτά τα βράχια με την σειρά τους θα καταρρεύσουν στην επιφάνεια του κόκκινου πλανήτη...
Ο Δείμος
Το δεύτερο και πιο απομακρυσμένο φεγγάρι του Άρη είναι ο Δείμος, που παίρνει το όνομά του και την ελληνική μυθολογία, όπου ο Δείμος ήταν θεότητα, η προσωποποίηση του τρόμου και του πανικού. Μάλιστα, οι Αρχαίοι Έλληνες τον θεωρούσαν γιο του Άρη και της Αφροδίτης ή της Κυθέρειας. Το φεγγάρι του Άρη πάντως είναι μικρότερο από το αδελφάκι του τον Φόβο, καθώς έχει διάμετρο μόλις 12,6 χλμ. και η τροχιά του το τοποθετεί πολύ πιο μακριά από τον Άρη, σε απόσταση 23.460 χλμ.. Αυτό σημαίνει ότι ο Δείμος κάνει 30,35 ώρες για να ολοκληρώσει μια τροχιά γύρω από τον Άρη.
Όπως φαίνεται σε όλες τις φωτογραφίες αυτού του φεγγαριού, ο Δείμος έχει μια πολύ λεία επιφάνεια. Αυτό οφείλεται στο εξής φαινόμενο: Όταν πέφτει κάτι πάνω στον Δείμο, η σκόνη και τα συντρίμμια του θα φύγουν εύκολα από την επιφάνεια του φεγγαριού επειδή δεν υπάρχει αρκετή βαρυτική έλξη για να τα συγκρατήσει. Ωστόσο, η βαρύτητα από τον Άρη θα κρατήσει ένα δακτύλιο αυτών των συντριμμιών γύρω από τον πλανήτη στην ίδια περίπου περιοχή με την τροχιά του φεγγαριού. Έτσι, καθώς ο Δείμος περιστρέφεται γύρω από τον Άρη, τα συντρίμμια επανατοποθετούνται στην επιφάνειά του ως σκονισμένο στρώμα.
Σύνθεση και μορφολογία
Ο Φόβος και ο Δείμος, φαίνεται να αποτελούνται από πέτρα τύπου C, παρόμοιο με μαύρο ανθρακικά αστεροειδή χονδρίτη. Αυτή η οικογένεια αστεροειδών είναι πολύ παλιά, που χρονολογείται από το σχηματισμό του ηλιακού συστήματος. Ως εκ τούτου, είναι πιθανό ότι αποκτήθηκαν από τον Άρη πολύ νωρίς στην ιστορία του.
Στην επιφάνεια του Φόβου, κυριαρχούν όχι ένας αλλά τρεις πολύ μεγάλοι κρατήρες. Ο μεγαλύτερος κρατήρας είναι ο Stickney. Ο κρατήρας αυτός, έχει διάμετρο 10 χλμ., που είναι σχεδόν το ήμισυ της μέσης διαμέτρου του ίδιου του Φόβου. Ο κρατήρας είναι τόσο μεγάλος που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο αντίκτυπος πλησίασε στο σπάσιμο του φεγγαριού. Παράλληλες αυλακώσεις και ραβδώσεις που οδηγούν μακριά από τον κρατήρα δείχνουν ότι σχηματίστηκαν πιθανότατα κατάγματα, ως αποτέλεσμα της πρόσκρουσης.
Όπως και ο Φόβος, η επιφάνειά του είναι γεμάτη σημάδια, από τις πολλές προσκρούσεις. Ο μεγαλύτερος κρατήρας στον Δείμο, έχει διάμετρο περίπου 2,3 χλμ. (1/5 του μεγέθους του κρατήρα Stickney). Αν και τα δύο φεγγάρια έχουν μεγάλους κρατήρες, ο Δείμος, έχει κάπως πιο ομαλή εμφάνιση που προκαλείται από τη μερική πλήρωση ορισμένων από τους κρατήρες του.
Τα φεγγάρια του Άρη και ο άνθρωπος
Ο Φόβος και ο Δείμος, ανακαλύφθηκαν αρχικά από τον Αμερικανό αστρονόμο Έιζαφ Χολ τον Αύγουστο του 1877. Ενενήντα τέσσερα χρόνια μετά την ανακάλυψη των φεγγαριών, το διαστημικό σκάφος Mariner 9 της NASA παρατήρησε καλύτερα τα δύο φεγγάρια από την τροχιά τους γύρω από τον Άρη. Αφού είδε τον μεγάλο κρατήρα στον Φόβο, η NASA αποφάσισε να τον ονομάσει Stickney, όπως ακριβώς και την γυναίκα του Αντζελίν Στίκνεϋ. Μεταγενέστερες παρατηρήσεις που πραγματοποιήθηκαν από το πείραμα HiRISE, το Mars Global Surveyor και το Mars Reconnaissance Orbiter έχουν προστεθεί στη συνολική κατανόηση αυτών των δύο δορυφόρων.
Κάποια μέρα, επανδρωμένες αποστολές μπορεί να πηγαίνουν στο Φόβο και στον Δείμο. Οι επιστήμονες έχουν συζητήσει τη δυνατότητα χρήσης ενός από τα φεγγάρια του Άρη ως βάση από την οποία οι αστροναύτες θα μπορούσαν να παρατηρήσουν τον Κόκκινο Πλανήτη και να εκτοξεύσουν ρομπότ στην επιφάνειά του, ενώ προστατεύονταν από μίλια βράχου από κοσμικές ακτίνες και ηλιακή ακτινοβολία για σχεδόν τα δύο τρίτα κάθε τροχιάς...